Saliha
Yeni Üye
MEHTAP GÖKDEMİR Ankara – 2003-2006 yılları içinde NATO Afganistan Kıdemli Sivil Temsilciliği bakılırsavini üstüne alan Hikmet Çetin, Afganistan’daki gelişmeleri Milliyet’e kıymetlendirdi. Ülkede bir koalisyon kurulabileceğini, Türkiye’nin buna öncülük edebileceğini belirten Çetin şunları kaydetti:
– Afganistan’daki tabloyu nasıl görüyorsunuz? Türkiye nasıl bir strateji izlemeli, rol üstlenmeli?
Yeni tablo vahim. Taliban’ın şu sırada kimi ölçülü telaffuzlar var, bana göre aldatıcı. Bunu şunun için yapıyor, bir; “Acaba daha epey ülke tanıyabilir mi bizi?”İkincisi; yabancı misyonlar Afganistan’dan ayrılmasın… Üçüncü bir niye de dış ekonomik yardıma gereksinimi var. O yardım gelebilir mi diye… Onun için bunlar süreksiz. Zira tıpkı anda bir daha o Taliban’ın bildiğimiz geçmiş senelerdaki tatbikatların izleri başladı. Vakit ortasında bir daha o bilinen uygulamalarına geçeceklerini varsayım ediyorum.
‘İktidar paylaşılmalı’
Türkiye ile bir defa münasebet aslına bakarsan kuruluyor, devam ediyor bağlantı. Türkiye, nasıl bir barış sağlanabilir, istikrar sağlanabilir Afganistan’da ve bölgede, o istikamette gerekirse bölge ülkeleriyle bir arada uğraş göstermelidir. Ortada bir hükümet falan kalmadı. Lakin fazlaca değişik etnik kümelerin önderleri var. Geçmişten beri olanlar var. En azından iktidarı paylaşmalıdır. Bir koalisyon kurmalı. aslına bakarsanız Amerika ile uygulanmayan mutabakat bunu gerektiriyor yani Afganistan hükümeti ile Taliban ortak bir hükümet kuracaklar, Taliban da bu hükümetin ortasında olacak, iki yıllık bir süre ortasında süreksiz hükümet gerekli maddeleri yapacak, daha sonra da seçime gidilecek, senaryo buydu. Bu senaryo çöktü ancak misal uygulamanın yapılmayacağı manasına gelmez. Yani Taliban tek başına değil. O toplumda var olan, bilinen başkanlar var. Özbeklerin var, Hazaraların var, Taciklerin var, Peştunların var. Bunlarla birlikte bir ortak hükümet kurulması konusunda bir gayret gösterilirse, Türkiye buna bence öncülük yapabilir. Göç de lakin o denli önlenir. Şayet Suriye’de Esad ile bağlar kesilmeseydi o göçler olmazdı.
‘Taliban’la görüşülmeli’
– Taliban’la görüşülmeli mi?
Dışişleri aylardır görüşüyor. Ben karşı değilim,Yanlış anlaşılmasın, Sayın Cumhurbaşkanı’nın görüşmesini uygun görmem. Bakan seviyesinde de görüşülebilir, istihbaratla görüşülebilir, bunların hepsinin görüşmesine ben karşı değilim, yararlı olur.
‘Askerimizin çekilmesi lazım’
– Mehmetçik Afganistan’da kalmalı mı, çekilmeli mi?
Bunların konuşulduğu periyotta Afganistan’da seçilmiş bir cumhurbaşkanı ve hükümet vardı. Şu anda muhatap yok. Bu ayın sonunda NATO ile ABD’nin artık çekildikleri noktada, oradaki askerimizin meşruiyeti de ortadan kalkar. 10 gün daha sonra, BM Güvenlik Konseyi’nin bir sonucu çıkmazsa bizim askerimizin de çekilmesi lâzım ay sonunda.
‘Kadınlar için kaygılıyım’
– Afganistan’da uzun yıllar kaldınız, son gelişmelerle bir arada size ulaşan, arayan oldu mu?
“Halen de görüşüyorum. Herkes kaygılı. Arayan dostlarım hayli benim. Pazar günü sabahleyin, ben “Taliban ne olacak” diye ileri gelenlerle konuştum. Birebir anda da Doha’da hükümet ile Taliban’ın görüşmesi planlanıyordu. Birebir gün. Orada, o sabahki beklenti şuydu; Kabil’i sardılar fakat teslim almayacaklar, müzakerenin kararınu bekleyecekler. Ama olmadı. daha sonradan direkt saraya da girdiler. O ortada beni Türkiye’de okuyan, Mülkiye’den mezun, daha sonra Dışişleri Bakanı da olan, Karzai’ye yakın danışmanlık yapan Rengin Spanta aradı. Hava meydanından aradı, durumun fazlaca vahim olduğunu, oradan kalkıp Dubai’ye gidecek olan bir özel yabancı uçak şirketinde yeri olduğunu ama “Ne uçağın gitmesi mümkün ne adım atmak mümkün, burada her türlü güvenlikten yoksunuz” tabirini kullandı. daha sonradan bir sefer daha telefon etti, “Her türlü tehlike var” dedi, “Acaba sizin buradaki havaalanında bulunan sorumlu bir subay gelirse, 6-7 arkadaşız, 3-4 tanesi bakan, daha inançlı olarak bizi aldırabilir misin?” dediler. Saat gece 11-12 falandı. Ben de Ulusal Savunma Bakanımızı aradım. Durumu anlattım. Rica ettim, insani bir şey bu, üstelik bunların birçoklarını da ben tanıyorum ve gece devamlı takip ettim. Bizim askeri havaalanından, yüzbaşı galiba otomobille gidip onların hepsini alıp askeri havaalanına getirdi. Bana telefon ettiler, fazlaca teşekkür ettiler, “Su anda kendimizi inançta hissediyoruz” (dediler). Dışişleri Bakan Yardımcımız ile konuştum, “Çok kritik bir durum, yardımcı olmak lazım” diye. Sabaha karşı uçağa binip Türkiye’ye geldiler. Üst seviye olarak 8 kişi falandı.
‘Çok telefon alıyorum’
Çok telefon alıyorum. örneğin, Özbek Türkmen bir halıcı aradı, ağlayarak ‘Ne olursun yardımcı olun Türkiye’ye gideyim’ diye. bu biçimde arayan fazlaca. Türkiye’ye gelmek isteyen var. ‘Türkiye bize yardım etsin’ diyenler var. ‘Eğer vizeler açılırsa yardımcı olabileceğim’ dediğim şahıslar var. Bunlar tanınan beşerler. Malik var örneğin, eski o da General Malik’tir, çocuğu Türkiye’de okudu, ben okumalarına yardımcı oldum. Oğlu aradı, babası da aradı, “İmkan olsa bir an evvel buradan çıkmak istiyoruz, her an tehlike altındayız” dediler. Bilhassa Afgan bayanı için büyük bir acı duyuyorum. Çok büyük bir korku duyuyorum. Ne olacak çocukların hali? Diyelim ki karar vereceksiniz, ben 1000 tane kız öğrenciyi okutacağım, moral olur lakin sorunu çözmüyor.
‘Dünyaya âlâ ileti olur’
Türkiye’nin yapabileceği sivillerin de, Taliban’ın tek başına değil, oradaki ileri gelenlerle bir koalisyon hükümeti kurması, o durumu biraz sakinleştirebilir ve dünyaya da bir düzgün ileti olur. Türkiye siyasi tahlil yolunu kullanmalı. 4 bin kilometre Kabil-Ankara. Nasıl geliyorlar? Bu iş İran ile konuşularak çözülebilir. Mevzuyu ben Afganistan’ın komşularını da içine alarak bir arada bir siyasi tahlil bulunması lazım diye düşünüyorum. Türkiye orada tesirli olabilir. Pakistan epey kıymetli.”
‘Eşref Gani ile görüşüyordum’
– Eski Afganistan Cumhurbaşkanı’nı tanıyor musunuz, daha evvel hiç konuştunuz mu?
Tanıyordum. Benim vaktimde Maliye Bakanı’ydı. Konutlarında de epeyce bulunduk, yemek yedik.
– Orta ara görüşüyor muydunuz Gani ile?
Orta ara görüşüyordum. Ben olacakları iddia ediyordum ancak bu kadar erkenini… bir süre daha, bir ay, 40 gün daha süreceğini kestirim ediyordum. Herkes bırakınca kimse kalmadı. Birden yıkıldı. Devlet çöktü.
– Daha evvelki konuşmalarınızda ne söylüyordu?
Müzakerelerin devam ettiğini falan daima söylüyordu, o müzakerelerden ümitliydi. Orta periyodun cumhurbaşkanı kim olacak? Eşref Gani kendisinin olmasını, kalmasını istiyordu. Öbürleri de kabul etmiyordu.
– Afganistan’daki tabloyu nasıl görüyorsunuz? Türkiye nasıl bir strateji izlemeli, rol üstlenmeli?
Yeni tablo vahim. Taliban’ın şu sırada kimi ölçülü telaffuzlar var, bana göre aldatıcı. Bunu şunun için yapıyor, bir; “Acaba daha epey ülke tanıyabilir mi bizi?”İkincisi; yabancı misyonlar Afganistan’dan ayrılmasın… Üçüncü bir niye de dış ekonomik yardıma gereksinimi var. O yardım gelebilir mi diye… Onun için bunlar süreksiz. Zira tıpkı anda bir daha o Taliban’ın bildiğimiz geçmiş senelerdaki tatbikatların izleri başladı. Vakit ortasında bir daha o bilinen uygulamalarına geçeceklerini varsayım ediyorum.
‘İktidar paylaşılmalı’
Türkiye ile bir defa münasebet aslına bakarsan kuruluyor, devam ediyor bağlantı. Türkiye, nasıl bir barış sağlanabilir, istikrar sağlanabilir Afganistan’da ve bölgede, o istikamette gerekirse bölge ülkeleriyle bir arada uğraş göstermelidir. Ortada bir hükümet falan kalmadı. Lakin fazlaca değişik etnik kümelerin önderleri var. Geçmişten beri olanlar var. En azından iktidarı paylaşmalıdır. Bir koalisyon kurmalı. aslına bakarsanız Amerika ile uygulanmayan mutabakat bunu gerektiriyor yani Afganistan hükümeti ile Taliban ortak bir hükümet kuracaklar, Taliban da bu hükümetin ortasında olacak, iki yıllık bir süre ortasında süreksiz hükümet gerekli maddeleri yapacak, daha sonra da seçime gidilecek, senaryo buydu. Bu senaryo çöktü ancak misal uygulamanın yapılmayacağı manasına gelmez. Yani Taliban tek başına değil. O toplumda var olan, bilinen başkanlar var. Özbeklerin var, Hazaraların var, Taciklerin var, Peştunların var. Bunlarla birlikte bir ortak hükümet kurulması konusunda bir gayret gösterilirse, Türkiye buna bence öncülük yapabilir. Göç de lakin o denli önlenir. Şayet Suriye’de Esad ile bağlar kesilmeseydi o göçler olmazdı.
‘Taliban’la görüşülmeli’
– Taliban’la görüşülmeli mi?
Dışişleri aylardır görüşüyor. Ben karşı değilim,Yanlış anlaşılmasın, Sayın Cumhurbaşkanı’nın görüşmesini uygun görmem. Bakan seviyesinde de görüşülebilir, istihbaratla görüşülebilir, bunların hepsinin görüşmesine ben karşı değilim, yararlı olur.
‘Askerimizin çekilmesi lazım’
– Mehmetçik Afganistan’da kalmalı mı, çekilmeli mi?
Bunların konuşulduğu periyotta Afganistan’da seçilmiş bir cumhurbaşkanı ve hükümet vardı. Şu anda muhatap yok. Bu ayın sonunda NATO ile ABD’nin artık çekildikleri noktada, oradaki askerimizin meşruiyeti de ortadan kalkar. 10 gün daha sonra, BM Güvenlik Konseyi’nin bir sonucu çıkmazsa bizim askerimizin de çekilmesi lâzım ay sonunda.
‘Kadınlar için kaygılıyım’
– Afganistan’da uzun yıllar kaldınız, son gelişmelerle bir arada size ulaşan, arayan oldu mu?
“Halen de görüşüyorum. Herkes kaygılı. Arayan dostlarım hayli benim. Pazar günü sabahleyin, ben “Taliban ne olacak” diye ileri gelenlerle konuştum. Birebir anda da Doha’da hükümet ile Taliban’ın görüşmesi planlanıyordu. Birebir gün. Orada, o sabahki beklenti şuydu; Kabil’i sardılar fakat teslim almayacaklar, müzakerenin kararınu bekleyecekler. Ama olmadı. daha sonradan direkt saraya da girdiler. O ortada beni Türkiye’de okuyan, Mülkiye’den mezun, daha sonra Dışişleri Bakanı da olan, Karzai’ye yakın danışmanlık yapan Rengin Spanta aradı. Hava meydanından aradı, durumun fazlaca vahim olduğunu, oradan kalkıp Dubai’ye gidecek olan bir özel yabancı uçak şirketinde yeri olduğunu ama “Ne uçağın gitmesi mümkün ne adım atmak mümkün, burada her türlü güvenlikten yoksunuz” tabirini kullandı. daha sonradan bir sefer daha telefon etti, “Her türlü tehlike var” dedi, “Acaba sizin buradaki havaalanında bulunan sorumlu bir subay gelirse, 6-7 arkadaşız, 3-4 tanesi bakan, daha inançlı olarak bizi aldırabilir misin?” dediler. Saat gece 11-12 falandı. Ben de Ulusal Savunma Bakanımızı aradım. Durumu anlattım. Rica ettim, insani bir şey bu, üstelik bunların birçoklarını da ben tanıyorum ve gece devamlı takip ettim. Bizim askeri havaalanından, yüzbaşı galiba otomobille gidip onların hepsini alıp askeri havaalanına getirdi. Bana telefon ettiler, fazlaca teşekkür ettiler, “Su anda kendimizi inançta hissediyoruz” (dediler). Dışişleri Bakan Yardımcımız ile konuştum, “Çok kritik bir durum, yardımcı olmak lazım” diye. Sabaha karşı uçağa binip Türkiye’ye geldiler. Üst seviye olarak 8 kişi falandı.
‘Çok telefon alıyorum’
Çok telefon alıyorum. örneğin, Özbek Türkmen bir halıcı aradı, ağlayarak ‘Ne olursun yardımcı olun Türkiye’ye gideyim’ diye. bu biçimde arayan fazlaca. Türkiye’ye gelmek isteyen var. ‘Türkiye bize yardım etsin’ diyenler var. ‘Eğer vizeler açılırsa yardımcı olabileceğim’ dediğim şahıslar var. Bunlar tanınan beşerler. Malik var örneğin, eski o da General Malik’tir, çocuğu Türkiye’de okudu, ben okumalarına yardımcı oldum. Oğlu aradı, babası da aradı, “İmkan olsa bir an evvel buradan çıkmak istiyoruz, her an tehlike altındayız” dediler. Bilhassa Afgan bayanı için büyük bir acı duyuyorum. Çok büyük bir korku duyuyorum. Ne olacak çocukların hali? Diyelim ki karar vereceksiniz, ben 1000 tane kız öğrenciyi okutacağım, moral olur lakin sorunu çözmüyor.
‘Dünyaya âlâ ileti olur’
Türkiye’nin yapabileceği sivillerin de, Taliban’ın tek başına değil, oradaki ileri gelenlerle bir koalisyon hükümeti kurması, o durumu biraz sakinleştirebilir ve dünyaya da bir düzgün ileti olur. Türkiye siyasi tahlil yolunu kullanmalı. 4 bin kilometre Kabil-Ankara. Nasıl geliyorlar? Bu iş İran ile konuşularak çözülebilir. Mevzuyu ben Afganistan’ın komşularını da içine alarak bir arada bir siyasi tahlil bulunması lazım diye düşünüyorum. Türkiye orada tesirli olabilir. Pakistan epey kıymetli.”
‘Eşref Gani ile görüşüyordum’
– Eski Afganistan Cumhurbaşkanı’nı tanıyor musunuz, daha evvel hiç konuştunuz mu?
Tanıyordum. Benim vaktimde Maliye Bakanı’ydı. Konutlarında de epeyce bulunduk, yemek yedik.
– Orta ara görüşüyor muydunuz Gani ile?
Orta ara görüşüyordum. Ben olacakları iddia ediyordum ancak bu kadar erkenini… bir süre daha, bir ay, 40 gün daha süreceğini kestirim ediyordum. Herkes bırakınca kimse kalmadı. Birden yıkıldı. Devlet çöktü.
– Daha evvelki konuşmalarınızda ne söylüyordu?
Müzakerelerin devam ettiğini falan daima söylüyordu, o müzakerelerden ümitliydi. Orta periyodun cumhurbaşkanı kim olacak? Eşref Gani kendisinin olmasını, kalmasını istiyordu. Öbürleri de kabul etmiyordu.